Pandemia COVID-19 stanowi żyzną glebę dla szerzenia teorii spiskowych. Strach wywoływany przez koronawirusa, niepewność co do jego źródła, złożoność mutacji i szybki rozwój szczepionek stanowią paliwo dla autorów wspomnianych teorii, które zyskują w Polsce niepokojącą popularność.
Eksperci Debunk.org przeanalizowali w kwietniu sferę problematycznych informacji. W rezultacie znaleziono 142 artykuły dezinformacyjne w języku polskim, które można uznać za zawierające teorie spiskowe na temat wirusa COVID-19. Teorie spiskowe stanowią blisko 25% dezinformacji na temat koronawirusa wykrytej przez Debunk w kwietniu w języku polskim.
Z badań Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu wynika, że pod koniec 2020 roku aż 34% Polaków wierzyło, że koronawirus nie jest pochodzenia naturalnego, ale powstał w chińskim laboratorium. Prawie 1 na 10 osób uważa, że wirus jest wywołany przez sieci 5G. Istnieje kilka potencjalnych wyjaśnień, dlaczego teorie spiskowe są tak popularne w Polsce, m.in. nieufność wobec rządu, która prowadzi do braku zaufania do polityki zdrowotnej, wypowiedzi prominentnych polityków i liderów, którzy podważają fakt występowania pandemii lub zasiewają nieufność do rządu poprzez twierdzenia, że została ona zaplanowana. Kiedy takie wypowiedzi pojawią się w mediach, są dalej udostępniane w mediach społecznościowych.
W okresie objętym analizą teorie spiskowe nie były rozpowszechniane regularnie. Przepływ „problematycznych informacji” nie miał również charakteru reaktywnego. Różne teorie spiskowe były szerzone niezależnie od wydarzeń krajowych i nie podążały za debatą krajową. Na początku miesiąca teorie spiskowe skupiały się raczej na teorii Nowego Porządku Świata (Wielkiego Resetu). Później odnotowano wzrost narracji antymaseczkowych (według których maseczki są niebezpieczne dla zdrowia ludzkiego i są narzędziem kontroli ludzi). Przez cały miesiąc, ale szczególnie pod koniec analizowanego okresu, rozpowszechniane były również narracje antyszczepionkowe.
Przeanalizowane artykuły pozwoliły wyróżnić 5 różnych narracji spiskowych dotyczących pandemii koronawirusa i szczepionek. Prawie wszystkie analizowane artykuły (140) stwierdzały, że pandemia COVID-19 została stworzona sztucznie. W ramach tej narracji dominowało twierdzenie, że pandemia jest wykorzystywana przez elity polityczne do kontrolowania ludzkości. Często w takich artykułach pojawiały się również twierdzenia antyszczepionkowe, zgodnie z którymi szczepionki nie zostały odpowiednio przetestowane lub są zaprojektowane w celu wyludnienia świata.
Liczba przekłamań jest jednym z tych parametrów, które odróżniają teorie spiskowe od innych dezinformacji. W prezentowaniu teorii spiskowych technika fałszerstwa (sfałszowane informacje, dokumenty lub oświadczenia) była używana częściej w porównaniu z dezinformacją na inny temat. Dla zestawienia, w ogólnej dezinformacji COVID-19 w kwietniu technika fałszerstwa została wykorzystana w niecałych 10% przeanalizowanej dezinformacji.
Dominującymi mediami w szerzeniu teorii spiskowych i mylnym przedstawianiu informacji na temat koronawirusa były neon24.pl, wolnemedia.net i alternews.pl. Na podstawie analizy treści można stwierdzić, że najbardziej złożoną teorię spiskową rozpowszechniał klubinteligencjipolskiej.pl (prawie 10% dezinformacji).
Analitycy Debunk.org korzystają z wielu narzędzi do tworzenia raportów, m.in.:
• Platformy analitycznej Debunk.org,
• CrowdTangle — narzędzia Facebooka, które śledzi interakcje na publiczne treści pochodzące ze stron i grup na Facebooku, zweryfikowanych profili na Instagramie,
• Truly Media – platformy współpracy stworzonej, aby wspierać przede wszystkim dziennikarzy w weryfikacji treści cyfrowych,
• TruthNest — platformy do analizy danych na Twitterze.